Spring naar de inhoud
bedrog ontdekken

Leugendetectie via verbale communicatie (Deel 2).

Hoe kan je bedrog herkennen via verbale communicatie? Welke zaken kunnen wijzen op eventuele onwaarheden tijdens een bevraging of een getuigenis? En zijn er bepaalde waarschuwingstekens die kunnen aantonen dat iemand liegt in ons dagdagelijks leven? Welke fouten kunnen er opduiken bij de waarneming van onze gesprekspartner? Dit artikel is het tweede deel van onze blog over verbale leugendetectie. Het gaat over enkele eigen ervaringen als fraudeonderzoeker. Deze blog vertelt niets over de leugendetector, omdat we dit instrument niet gebruiken tijdens private opsporingsonderzoeken.

Zoek niet naar de leugen, wel naar de ware toedracht.

Bij de verbale detectie van leugens moeten we steeds rekening houden met non-verbale communicatie en ook met het basisgedrag van onze gesprekspartner in niet-stresserende omstandigheden. We gaan er steeds van uit dat onze gesprekspartner goede intenties heeft. Bij een grondig onderzoek naar concreet bewijsmateriaal wordt ons onderzoeksteam soms met bedrog geconfronteerd. In sommige gevallen is het echter zeer moeilijk om de vinger op de wonde te leggen. Sommige mensen vertonen bijv. geen signalen van stress bij vragen over mogelijke fraudepraktijken. Heel uitzonderlijk komt het voor dat bepaalde persoonlijkheden zelfs hun eigen leugens geloven. Onderzoek toont aan dat het patroon van liegen snel went en dat het steeds minder stresserend is na verloop van tijd. Sommige fraudeurs zijn dan ook zeer moeilijk te screenen op vlak van verbale en non-verbale leugendetectie. Denken we bijv. aan individuen die er in slagen om de overheid, douane of uitkeringsinstanties om de tuin te leiden.

“De term leugen veronderstelt zijn tegenpool waarheid, waarvan het nog maar zeer de vraag is of die überhaupt bestaat” (citaat van © Job Boersma & Guus Essers). De waarheid is een relatief begrip, want de absolute waarheid bestaat vermoedelijk niet. Vaak ligt de waarheid ergens in het midden. Het gebeurt dat mensen bepaalde dingen ook daadwerkelijk vergeten. Wanneer we details uit het verleden vergeten, heeft ons brein automatisch de neiging om die leegtes automatisch in te vullen met nieuwe, onjuiste informatie.

Waarom is de term “té” soms niet goed?

“Té is nooit goed, behalve tevreden”, is een oude volkswijsheid. Soms zijn ondernemers of medewerkers té goed op de hoogte van de voorwaarden uit overeenkomsten. Denken we bijv. aan een persoon die het arbeidsreglement, de fraude-policy of de verzekeringspolis zo goed als haar eigen broekzak kent. Privé detectives worden ook geconfronteerd met het tegenovergestelde, zoals bijv. een hoogopgeleide CFO die opvallend onwetend is en van niets op de hoogte lijkt te zijn. Of denken we bijv. aan een betrokkene die zeer enthousiast reageert tijdens de komst van een privé detective en zomaar een klein geschenk aanbiedt. Of een andere persoon reageert opvallend defensief tijdens een bezoek van een fraude-expert, terwijl er eigenlijk geen aanleiding is om zo fel te reageren. Anderzijds bestaan er individuen die op een zeer rationele en gematigde manier reageren op een crisissituatie, zelfs bij een zeer ingrijpend schadegeval met slachtoffers. Ook dit kan vragen oproepen, zeker in combinatie met micro-expressies in het gezicht die toch wel op enige stress kunnen wijzen.

Is jouw gesprekspartner bezig met “marchanderen” of “charmeren”?

Marchanderen betekent letterlijk onderhandelen, compromissen sluiten, vaak met een ietwat ongunstige bijklank. Onze gesprekspartner tracht het op een akkoordje te gooien bijv.: “als ik u een nieuwe, belangrijke tip over iemand anders geef, zal je dan mild zijn bij de beoordeling van mijn zaak?”. In andere gevallen probeert iemand op allerlei manieren de sympathie van de onderzoeker voor zich te winnen, uit opportunisme. Deze persoon wil bijv. bekomen dat men vroegtijdig het fraudedossier zal afsluiten, zonder verdere onderzoeksdaden. Of denken we bijv. aan een dame die ons probeert te overtuigen dat zij eerlijkheid en respect enorm belangrijk vindt, maar enkel en alleen met de intentie om sympathie op te wekken.

Is er sprake van “gespeelde verontwaardiging”?

Bij gespeelde verontwaardiging doet men alsof men geërgerd, boos of beledigd is, bijv. bij een vraag over een diefstal uit de bedrijfskas. In andere gevallen gaat een persoon doelbewust een slachtofferrol innemen, terwijl hij wel degelijk medeverantwoordelijk is voor de feiten. Denken we bijv. aan een staflid die, op het moment van de confrontatie met wanpraktijken, overdreven de nadruk legt op al zijn mooie verwezenlijkingen en echt niet begrijpt waarom hij deel uitmaakt van een fraudeonderzoek.

Is er een vermoeden van “bliksemafleiding”?

Bij bliksemafleiding probeert men zoveel mogelijk de aandacht af te leiden, op subtiele wijze. Want hoe meer tijd van de bevraging er besteed wordt aan ‘random’ zaken, des te minder een privé detective de tijd heeft om verdiepende vragen te stellen. Het gebeurt ook dat iemand plots een nieuw gespreksonderwerp aansnijdt, die totaal niets met de casus te maken heeft. Denken we bijv. aan een persoon die twee schadegevallen tegelijkertijd veroorzaakt, maar enkel de politie inlicht over het minst ingrijpende schadegeval. Op die manier leidt hij de aandacht af van het meest ingrijpende feit.

Bliksemafleiding kan ook betekenen dat een frauderende werknemer, op een subtiele en vriendelijke wijze, veel ontwijkende antwoorden op confronterende vragen geeft. Op het moment dat de fraudeonderzoeker de eerste schriftelijke verklaring analyseert, merkt hij plots dat er vraagtekens opduiken.

Het risico van een tunnelvisie.

Het belangrijkste is dat we zoveel mogelijk op zoek gaan naar verifieerbare informatie en niet in een soort tunnelvisie belanden, waarbij we maar één piste zien en die ook voor waarheid aanschouwen. Heb je ooit al gehoord over het patroon van “overdracht”, een term die bekend is in de hulpverlening? Overdracht gaat over het onbewust overbrengen of projecteren van oude gevoelens, wensen en verwachtingen van een vroegere (professionele of privé-) relatie op een nieuwe gesprekspartner. Bij overdracht zien we een persoon anders dan hoe die werkelijk is, waardoor er communicatiefouten en misverstanden opduiken.

Ken je het halo-effect? Halo betekent letterlijk “een stralenkrans rond een lichtbron”, een term die ook gebruikt wordt bij fotobewerking. Het halo-effect betekent dat we ons volledig oordeel over iemand laten beheersen door één overheersende eigenschap die we bij hem of haar opmerken. In zo’n geval vinden we die persoon bijv. alleen nog maar goed of slecht, of enkel arrogant of super aardig. Daardoor hebben we geen oog meer voor vele andere, minder opvallende karaktereigenschappen bij deze persoon.

Tot slot willen we benadrukken dat we niet de bedoeling hebben om bepaalde gedragingen te veroordelen noch om achterdocht op te wekken. Bij detectivekantoor EQ-Investigations gaan we er van uit dat mensen gunstig evolueren en op een positieve manier kunnen veranderen.

Bekijk gerust nog even deel 1 van onze blog via deze weblink:
https://eq-investigations.be/informatie/leugendetectie-via-verbale-communicatie-deel-1/

Voor dit blogartikel haalden we heel wat inspiratie uit onderstaande boeken en weblinks: